Programmacontract Waddenkust en Reitdiep

Voorwoord

Het Hogeland ademt ruimte. Hier strekt het land zich uit onder een eindeloze lucht, ritselt het riet in de wind en vertellen kerktorens op wierden eeuwenoude verhalen. Het is een landschap dat raakt – niet alleen door zijn schoonheid, maar vooral door de diepe verbondenheid die mensen hier voelen.

Die verbondenheid verandert. Waar men vroeger leefde van en met het land – als boer, arbeider, winkelier of smid – zijn het nu vaak de stilte, de horizon, de geur van natte klei of het klinken van vrijwilligersstemmen op een dorpsfeest die die band vormgeven. De gemeenschapszin leeft voort, maar op andere manieren. In wandelpaden over oude dijken, in fietsen langs bloeiende akkerranden, in zorg voor erfgoed, in samenkomen rond een idee dat ons landschap mooier, leefbaarder, veerkrachtiger maakt.

Het Hogeland is geen gewoon gebied. Het is een plek waar verleden, heden en toekomst elkaar raken. Waar landbouw verandert – met nieuwe machines, andere werkwijzen en meer oog voor mens en milieu. Waar natuur en cultuur niet botsen, maar elkaar versterken. En waar elke verandering een kans is om samen naar de toekomst te kijken.

Met dit programma geven we de komende 10 jaar richting aan die beweging. We bouwen aan een landschap dat werkt én leeft. Aan prachtdorpen waar ruimte is om te groeien, aan natuur die floreert, aan een cultuur van samen doen. We doen dat niet vanachter een bureau, maar met de voeten in de klei. Door aan te sluiten bij wat er al leeft, bij de ideeën die opborrelen uit onze dorpen, onze boerderijen, onze mensen.

Dit is een uitnodiging. Aan iedereen die zich verbonden voelt met dit land van wind en ruimte. Aan wie durft te dromen én te doen. Want de toekomst van Het Hogeland ligt niet vast. Die maken we samen, met hoofd, hart en handen. Dit alles vanuit de kernwaarden welvarend, veerkrachtig en trots.

Samenvatting

Ruimte en rust, natuur en cultuurhistorie, maar ook een levendige visserij- en landbouwtraditie: in het Reitdiep- en Waddenkustgebied vind je het allemaal. En dat willen we graag zo houden. Tegelijkertijd heeft het gebied te maken met vergrijzing en achteruitgang van de leefbaarheid, staat de economie voor uitdagingen en worden natuur en landschap bedreigd door bodemdaling, de gevolgen van klimaatverandering en de afname van biodiversiteit.

Met het programmacontract De jeugd heeft de toekomst gaan we deze opgaven aan, met een integrale en duurzame aanpak. Daarbij staat een brede, gebiedsgerichte blik centraal. In deze aanpak is een belangrijke rol weggelegd voor de inwoners van het gebied. Als gemeente willen we hen zo goed mogelijk ondersteunen bij de uitvoering van hun initiatieven en ondernemingen.

Zo willen we samen toewerken naar een toekomstbestendig Reitdiep- en Waddenkunstgebied dat:

• levendige dorpen heeft, met goede voorzieningen, werk, woningen, toerisme en kansen voor jongeren;
• veerkrachtig is, met ruimte voor water, natuur en natuurinclusieve landbouw;
• een stevige lokale economie heeft, waarin landbouw, visserij, vrijetijdseconomie en nieuw ondernemerschap samen zorgen voor werk, innovatie en erfgoed, met behoud van rust en ruimte.

Voor de uitvoering maken we gebruik van bijdragen uit onder meer Nij Begun, het Waddenfonds en Europese subsidies.

Onmiskenbaar: de kracht en schoonheid van het gebied

Het Waddenkust- en wierdenlandschap kenmerkt zich door openheid, weidse uitzichten, slingerende maren en statige boerderijen. Achter de dijken liggen de oude wierden als groene eilanden in het landschap, met kronkelende wegen en bomenrijen die dorpen verbinden. Het Reitdiepgebied, van Wad tot Stad, is een eeuwenoud cultuurlandschap waarin natuur, historie en cultuur samenkomen.

Sinds de Middeleeuwen is het gebied getekend door inpolderingen, dijken en sluizen. Nationaal Park Lauwersmeer, ontstaan na afsluiting van de Lauwerszee, is nu een vogelrijk natuurgebied en Dark Sky Park. De vruchtbare zeeklei heeft onze landbouw tot een van de meest toonaangevende ter wereld gemaakt. En natuurlijk niet te vergeten: de Waddenzee, UNESCO Werelderfgoed – een dynamisch getijdengebied met kwelders, zandplaten, de Rottums en een rijke biodiversiteit. Het is een inspiratie voor kunstenaars, zoals die van kunstkring De Ploeg, en een geliefde plek voor wadlopers, vogelaars en rustzoekers.

Ontegenzeglijk: opgaven in het gebied

Hoe mooi het gebied ook is en hoezeer iedereen de waarden en bijzonderheden van onze Waddenkust en het Reitdiep ook herkent, niets blijft automatisch wat het is. Het gebied verandert onder invloed van klimaatverandering, ruimtelijke druk, economische dynamiek en sociale verschuivingen. In dit gebied staan we voor verschillende, grote uitdagingen:

• Demografische ontwikkelingen en vergrijzing zorgen voor een sluipende achteruitgang en bedreigen de vitaliteit van dorpen.
• Gebrek aan bestaanszekerheid, terug te zien in een lage sociaaleconomische status, leidt tot weinig ontwikkelperspectief voor inwoners en dorpen.
• De van oudsher economische dragers van het gebied – de landbouw en de visserij – staan voor veranderopgaven.
• De biodiversiteit moet overal – en dus ook in dit gebied – omhoog.
• Ons landschap en onze dorpen moeten meer klimaatbestendig worden.
• Natuur en erfgoed staan onder druk door onder meer ruimtelijke ontwikkelingen.
• Mobiliteitsknelpunten in o.a. verschillende dorpskernen, rond Lauwersoog, binnen de agrologistiek en bij kwetsbare weggebruikers.

Tot nu toe zijn we er onvoldoende in geslaagd om de uitdagingen in samenhang te keren. We hebben onvoldoende oog gehad voor de samenhang en – misschien nog wel het allerbelangrijkste – het ontbrak aan zicht op voldoende middelen. De huidige aanpak sluit daarmee onvoldoende aan bij de ambities van de Agenda voor het Waddengebied 2050 en het potentieel voor bijdragen zoals uit Nij Begun, het Waddenfonds en Europese subsidies.

Vol overtuiging: onze ambitie voor het gebied

Houden wat we hebben is een opgave in zichzelf. Toch leggen we de lat voor dit gebied hoger, juist vanwege de vele waarden die we in het gebied vinden en het belang van het gebied voor Het Hogeland, voor Groningen, voor Nederland en voor de Europese Waddenregio.
Wij willen in dit gebied de opgaven bundelen en omzetten in kansen. Juist een integrale aanpak geeft houvast om in dit gebied het landschap, de kust, de dorpen, de gemeenschap en de economie te verbinden en versterken. Zo blijft dit unieke gebied leefbaar, beleefbaar en toekomstbestendig.

Dat is ook de reden dat we kiezen voor een programmatische, gebiedsgerichte aanpak.
Het betekent dat we in het programma drie invalshoeken met elkaar verbinden:

1. de waarden van de omgeving;
2. de cultuur en gemeenschapszin van de inwoners;
3. de economie die het gebied bestaansrecht geeft.

In 2035 hebben we het volgende bereikt:

De leefbaarheid is versterkt door een gebiedsgerichte aanpak:

• Jongeren krijgen de ruimte om te wonen, werken en bij te dragen aan de gemeenschap.
• Voorzieningen worden kleinschalig, slim en gedeeld georganiseerd.
• De energietransitie is lokaal gedragen en ingepast in landschap en dorpsstructuur.
• Het gebied is op veel meer (slimme) manieren ontsloten.
• Bewoners hebben zeggenschap en eigenaarschap over hun leefomgeving.
• Andere vormen van mobiliteit worden leidend.
• Brede welvaart is binnen één generatie voelbaar in álle dorpen – ook de kleinste.
• Er zijn oplossingen gevonden voor knellende mobiliteitsproblemen in de dorpen.
• Er is een veerkrachtige, duurzame en lokaal verankerde economie. 

De economische structuur is versterkt:

• Lokale ketens zijn gesloten en circulair georganiseerd.
• Ondernemerschap wordt ondersteund met ruimte, begeleiding en kapitaal.
• Innovatiekracht groeit via samenwerking tussen MKB, onderwijs en overheid.
• Er is meer ruimte voor lokale kleinschalige bedrijvigheid.
• Het toeristische profiel van de Waddenkust is versterkt, met behoud van rust en ruimte.
• (Sociaal) ondernemerschap draagt bij aan leefbaarheid en werkgelegenheid.

De biodiversiteit is toegenomen, wat zichtbaar is in het dagelijks leven van onze inwoners. De natuur is meer beleefbaar en er ontstaat een nieuw evenwicht tussen mens, landschap en ecologie:

• Ecologische zones verbinden natuurgebieden naast bestaand cultuurlandschap.
• Geïnteresseerde boeren worden ondersteund bij een meer natuurinclusieve teelt en landschapsbeheer.
• De Waddenkust is een voorbeeldgebied voor natuurlijk herstel en broedgebieden.
• Natuur draagt bij aan gezondheid, beleving en regionale trots.

Het gebied is klimaatadaptiever ingericht, waarin water, energie, landbouw en wonen meer in samenhang zijn en verder worden ontwikkeld:

• De kustzone is toekomstbestendig ingericht met ruimte voor dynamiek, natuur en recreatie.
• Dorpen zijn klimaatbestendig, met slimme regenwateropvang, vergroening en hitteaanpak.
• Landbouw experimenteert en ontwikkelt met innovatieve teeltmethoden en waterbeheer met oog voor de leefomgeving.
• Klimaatmaatregelen dragen bij aan brede welvaart, leefomgeving en eigenaarschap.

Doelen en uitwerking

Om onze ambities te realiseren hebben we voor dit programma drie strategische doelen opgesteld, die we elk via eigen thematische lijnen verder uitwerken en operationaliseren. Voor dit programma hanteren we een horizon tot 2040. 

Strategische doelen

1. Levendigere dorpen:

De initiatiefkracht en het ondernemerschap van de dorpen zijn in 2040 vergroot.
Ons doel is dat de dorpen in het gebied zelfredzaam worden. Er is een stevig sociaal netwerk waarin mensen omzien naar elkaar, samen initiatieven ontwikkelen en evenementen organiseren. De dorpen weten wat ze willen en nodig hebben. Als gemeente ondersteunen we bij de lokale behoeften rond wonen, sport, zorg en voorzieningen.

2. Veerkrachtiger cultuurlandschap: 

In 2040 hebben we een toekomstbestendig landgebruik dat bijdraagt aan het welzijn van inwoners, in balans met dier, plant en aarde.
Het cultuurlandschap in dit gebied is een toonbeeld van onze eeuwenlange inspanningen om te kunnen wonen bij de zee. Het heeft ons een cultureel rijk gebied gebracht van polders en wierden, dijken en havens. Deze rijkdom moeten we beschermen en versterken. Door klimaatverandering staat ons landschap opnieuw onder druk. Juist in dit gebied kunnen we vanuit de rijkdom van land en zee het gebied toekomstbestendig maken: met meer biodiversiteit, met ruimte voor water, voor natuur en voor voedselproductie. Bovendien leggen we zo een stevige basis voor onze derde ambitie: een economie die de kwaliteiten van ons landschap ten volle benut.

3. Stevigere lokale economie:

De vrijetijdseconomie is in 2040 verdubbeld ten opzichte van nu. 
De economie in dit gebied hangt in grote mate samen met het landschap. De landbouw en de visserij zijn van oudsher belangrijke motoren en zullen dat ook blijven. Steeds meer zien we dat ook recreanten en toeristen het gebied in de volle breedte ontdekken. Daar ligt een belangrijke kans. Het landschap en ons erfgoed kunnen nog veel meer betekenis geven aan de vrijetijdseconomie. De vrijetijdseconomie kan zo, naast de landbouw en de visserij, een sterke motor worden voor het gebied.

De kracht van dit programma is dat we als gemeente:

• investeren in de dragers (zie ook de uitwerking hieronder in lijnen) die deze strategische doelen realiseerbaar maken, met als belangrijkste motor Nij Begun;
• actief diegenen ondersteunen die de beschreven resultaten omarmen én hulp nodig hebben bij het realiseren van hun droom;
• eigenaarschap tonen waar we zelf aan zet zijn om de visie te realiseren.

Uitwerking langs vijf lijnen

Met dit programma maken we de verbinding en vertaalslag tussen generiek beleid en maatwerk in de gebieden. We sluiten zoveel als mogelijk aan bij dat wat er al is en brengen focus aan in onze acties om doelen te realiseren. Liever een aantal zaken goed oppakken en verder brengen, dan volledigheid nastreven en verzanden in de veelheid der dingen.

Lijn 1 - Prachtdorpen

Binnen deze lijn richt het programma zich op de volgende speerpunten: 

1. Gemeenschappen doen het zelf
2. Ruim baan voor grensverleggers
3. Opstellen van dorpsagenda’s
4. Ontwikkelen verbindingen dorpen met het landschap
5. Vitale en verrassende dorpen

1. Gemeenschappen doen het zelf

Zorg voor een goede voedingsbodem

Initiatieven vanuit de samenleving, die aansluiten op onze strategische doelen, helpen we vooruit. Met behulp van verschillende collegae, denk aan dorpen­coördinatoren en dorpsondersteuners, bieden we maatwerk. Dit alles in samenhang met de Regio Deal Het Hogeland en hun maatschappelijke coalitie. We helpen gemeenschapsinitiatieven gericht op wonen, sport, energie en vrijetijdseconomie. Ook plannen die zich richten op het behoud van het erfgoed in de dorpen ondersteunen we.

2. Ruim baan voor grensverleggers 

Laat hen doen waar ze goed in zijn

De grensverleggers in ons gebied werken met veel passie aan hun ideeën, maar ook zij hebben beperkte tijd. Samenwerken met gelijkgestemden biedt kansen, maar het ontbreekt hen vaak aan ruimte om dat te organiseren. Die rol kunnen wij pakken. Wij brengen mensen bij elkaar en zorgen voor ontmoetingen waar samenwerking vanzelf ontstaat en het gezamenlijke effect groeit. Wanneer ondernemers of initiatiefnemers plannen hebben die bijdragen aan onze doelen, helpen we hen die te realiseren. Te vaak stranden goede ideeën doordat mensen van het kastje naar de muur worden gestuurd. Wij willen dat veranderen door hen actief te ondersteunen – of het nu gaat om wegwijs worden in de gemeente, contact leggen met anderen of krijgen tot financiering. Daarom investeren we in het verbeteren van die relatie: door echt nieuwsgierig te zijn naar hun drijfveren en belangen, en door te laten zien dat onze doelen bijdragen aan de wereld die zij ook voor zich zien. Alleen zo ontstaat wederzijds vertrouwen en samenwerking die werkt.

3. Opstellen van dorpsagenda’s

Zonder plan geen samenhang

Samen met inwoners en partners werken we aan meer samenhang in de manier waarop we de leefomgeving in de dorpen verbeteren. Inwoners en samenwerkingspartners ervaren dat de samenwerking t.b.v. de dorpsagenda’s efficiënter en effectiever verloopt. Aan dit vastgestelde doel vanuit het programma Wonen in ’t Hogeland geven we uitvoering.

4. Ontwikkelen verbindingen dorpen met het landschap

Beleven bevordert bewustwording

In het open landschap van Waddenkust en Reitdiep passen geen grote bossen. Tegelijkertijd kunnen boselementen de structuren in het landschap en de leefbaarheid van dorpen wel versterken. Eilanden van groen in de open ruimte moeten aansluiten bij de landschappelijke kwaliteiten. Denk aan groen rondom dorpen, borg- en kloosterterreinen, ter accentuering van historische structuren en zichtlijnen (ook waar deze verloren zijn gegaan) en het herstel van cultuurhistorische elementen.

5. Vitale en verrassende dorpen 

Voor en door onze inwoners 

Onze dorpen zijn een belangrijk visitekaartje van het gebied. Ze kenmerken zich ieder met hun eigen middeleeuwse kerk, uniek in de wereld. Door in te zetten op het versterken van het vrijetijdsaanbod, waaronder evenementen, houden we onze dorpen vitaal en levendig. Met initiatieven en plannen die aansluiten bij de lokale behoeften en kracht, waarbij een goede balans altijd voorop staat. In de eerste plaats voor de inwoners, maar óók om te delen met bezoekers. Een gastvrij onthaal in de dorpen, duidelijke bewegwijzering en/of informatievoorzieningen, voldoende horeca, overnachtingsmogelijkheden en helderheid in aanbod van evenementen kunnen de levendigheid en aantrekkelijkheid van de dorpen voor iedereen verbeteren. Daarnaast richten we ons op het behouden van oude cultuurhistorische (infra)structuur van de dorpen. Denk aan het behoud van dorpen als Wetsinge, Rottum en Stitswerd.

Lijn 2 – Levendig landschap

We zetten ons in voor een duurzame voedselproductie, een sterke verbinding tussen stad, dorpen en ommeland en een omgeving waarin mens, dier, plant en aarde met elkaar in balans zijn. Om die reden hebben we samen met de gemeenten Westerkwartier, Groningen en Eemsdelta het position paper Transitie Landelijk Gebied: Waddenkust en Wierdenland opgesteld. Dit gebied is een van de deelgebieden dat zijn onderscheiden in het gebiedsproces Transitie Landelijk Gebied Groningen. We kiezen ervoor in dit proces samen te werken als partners, met als inzet te komen tot de beste oplossingen op de slimste plekken in en voor het hele gebied. Daarbij zijn we ons ervan bewust dat deze oplossingen uiteindelijk ruimtelijke consequenties hebben en juist dan en op de beoogde plekken impact zullen hebben op bestaande functies, ondernemers en inwoners. Onze gezamenlijke inzet is gericht op het zoeken naar kansen en oplossingen die hieraan bijdragen

We richten ons op de volgende speerpunten:

1. Toekomstperspectief voor onze agrariërs
2. Aantrekkelijk en toegankelijk cultuurlandschap Waddenkust en Reitdiep
3. Waddenwater achter de dijken
4. De eerste Dark Sky Community van Nederland
5. Natuurinclusieve landbouw die lokaal verbindt

1. Toekomstperspectief voor onze agrariërs

Van en voor iedereen

De transitie naar een toekomstbestendige landbouw heeft gevolgen voor het verdienvermogen van een deel van de huidige agrariërs. We zien de druk op verschillende onderdelen binnen de agrarische sector, met een daling in bedrijfsopvolgingen en een toename in vrijgekomen agrarische bebouwing als gevolg. We willen samen met agrariërs verder werken aan de landbouwsector van de toekomst. Daarin willen we oog hebben voor alle diversiteit van agrarisch ondernemerschap van kleinschalig tot internationaal. Hoe bieden we ruimte voor het ontwikkelen van andere teelten, die aansluiten bij de marktvraag of beter geschikt zijn voor de bodemomstandigheden, bijvoorbeeld op plekken waar verzilting een grotere rol gaat spelen? Welke ruimte is er nodig op het erf en de percelen voor eventuele andere (neven)functies of voor aanpassingen in het kader van dierenwelzijn? We willen maatwerk mogelijk kunnen maken en ruimhartig toe kunnen staan als dat past binnen de landschappelijke kwaliteiten. Liever een groter bouwvlak dat ruimte laat aan een goede landschappelijke en natuurinclusieve inpassing, aan verduurzamingsmaatregelen en eventuele nevenfuncties, dan een te krap erf zonder toekomstbestendige kwaliteiten. De gemeente zet in op versterken van samenwerking: samenwerking tussen agrarische bedrijven, kennisinstellingen en overheden is essentieel om synergiën te creëren en de fragmentatie in de sector tegen te gaan. We kunnen helpen om deze samenwerking te structureren en te faciliteren. Onze agrariërs experimenteren met innovatieve teeltmethoden, waterbeheer en landschapsinpassing.

2. Aantrekkelijk en toegankelijk cultuurlandschap Waddenkust en Reitdiep 

Natuur, landschap en recreatie hand in hand

Naast dat ons gebied gekenmerkt wordt door ruimte en weidsheid, biedt de historie van het gebied met de vele maren, sloten en diepen, wierden, slingertuinen en groen omrande boererven een goede landschappelijke aanleiding om ook de natuurwaarden van het gebied te vergroten. Dat doen we door het ontwikkelen van een fijnmazige, groene en blauwe dooradering in het gebied, die ook (ten dele) gekoppeld wordt aan recreatieve toegankelijkheid – in het bijzonder aan nieuwe paden die de verbinding tussen dorp en landschap en dorpen onderling versterken.
Als deze dooradering kan uitgroeien tot met elkaar verbonden ecologische zones, ontstaat een gebiedsdekkende ecologische structuur die veel natuurlijke en recreatieve meerwaarde oplevert en belevingswaarde toevoegt.

3. Aantrekkelijk en toegankelijk cultuurlandschap Waddenkust en Reitdiep 

Veerkracht door diversiteit 

Om de veerkracht in het gebied te vergroten sluiten we aan op de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW), bedoeld voor herstel van getijdennatuur en veerkrachtige ecologie in onder andere Lauwersmeer, Waddenzee, Eems-Dollard, IJsselmeergebied en de grote rivieren. We trekken daarbij samen op met de partijen die hiermee al succesvol hebben geëxperimenteerd, bijvoorbeeld binnen het Programma Eems-Dollard. Op deze manier maken we ook een koppeling met uitvoeringsonderdelen van de Agenda voor het Waddengebied 2050. Een belangrijke uitdaging ligt ook juist inlands: water vasthouden in het gebied, met het oog op tegendruk, verzilting en een zoetwaterbuffer bij droogte.

4. De eerste Dark Sky Community van Nederland

De kracht van donkerte

Het Hogeland heeft zich onderscheiden als de eerste Dark Sky Community van Nederland door lichtvervuiling actief te verminderen en duisternis als ecologische en toeristische troef te benutten. Het hoofddoel is om als gemeente Het Hogeland te voldoen aan de criteria voor een officiële Dark Sky Community, zoals gesteld door Dark Sky International (IDA).

5. Natuurinclusieve landbouw die lokaal verbindt

Zonder gezonde bodem geen gezonde producten 

Een duurzaam grondgebruiksysteem levert een wezenlijke bijdrage aan het bevorderen van de gezondheid van mens en dier. Dit betekent dat mensen en dieren langer leven zonder ziekten en aandoeningen, met een hoge kwaliteit van leven. Dit stimuleren we door de toegang tot lokaal, onbewerkt en duurzaam geproduceerd voedsel te vergroten via korte ketens, streekmarkten en educatieve voedselprojecten. Juist in dit gebied liggen daarvoor veel kansen en worden op dit vlak ook veel stappen ondernomen.

Daarnaast draagt een duurzaam systeem bij aan het herstel en de groei van vitale landbouw- en natuurgebieden met een hoge biodiversiteit. Gekoppeld aan een groenblauwe dooradering zijn grotere gebieden die natuurvriendelijk beheerd worden een belangrijke meerwaarde. Zoals dat nu bijvoorbeeld op plekken langs het Reitdiep al gebeurt. Ook het aanleggen van kruidenrijke akkerranden en houtwallen, het stimuleren van biologische en regeneratieve landbouw dragen hieraan bij.

Een duurzaam systeem versterkt en verrijkt bovendien de sociale en culturele relaties tussen dorp en platteland, tussen regio’s wereldwijd, tussen de productie en consumptie van voedsel én tussen mensen en natuur. Dit kan gerealiseerd worden door initiatieven zoals dorpsdiners met streekproducten, gezamenlijke oogstfeesten en voedselcoöperaties die producenten en consumenten direct met elkaar verbinden.

Lijn 3 – Waddenwaardige havens

De Waddenzee is UNESCO Werelderfgoed en een uniek getijdennatuurgebied dat al onze zorg en toewijding verdient om de gestelde natuurdoelen te behalen.

In onze gemeente vinden we bovendien drie plekken waar de historie en de cultuur nauw verbonden zijn met het Wad. Elk van deze plekken vraagt een eigen passend ontwikkelperspectief: Lauwersoog en Lauwersmeer, Noordpolderzijl en Zoutkamp. Onze focus voor elk van de plekken ligt op het versterken van het maritieme karakter in al zijn facetten, waarbij een robuuste ecologische balans, rijk dorpsleven en voldoende biodiversiteit deel uitmaken van de oplossingen.
Binnen deze lijn richten we ons daarom op de volgende gebieden:

1. Lauwersoog en Lauwersmeer
2. Noordpolderzijl
3. Zoutkamp
4. De Wadden

1. Lauwersoog en Lauwersmeer

Visserij, toerisme en maritieme innovatie 

Dit gebied fungeert als scharnierpunt tussen het Wad en het achterland en is een strategische locatie voor visserij, toerisme en maritieme innovatie. Er wordt volop geïnvesteerd in vergroening van de haven. Denk daarbij aan het opwekken van eigen energie. Samenwerking met regionale partijen en het Rijk is essentieel om deze doelen te bereiken. We dragen bij aan een toekomstbestendige visserij die in balans is met de ecologische draagkracht van het Waddengebied. Dit vereist samenwerking met de visserijsector vanuit een gezamenlijke visie. Het Nationaal Park Lauwersmeer, dat een relatief korte ontstaansgeschiedenis kent, is een toeristische trekpleister met veel unieke, waardevolle natuur. Vanuit de opgestelde toekomstagenda zetten we samen met onze partners in op deze zes thema’s:

1. Waterveiligheid en waterkwantiteit
2. Waterkwaliteit en natuur
3. Duurzame landbouw en visserij
4. Ruimtelijke kwaliteit
5. Kennis delen en ontwikkelen
6. Duurzame economie, duurzame recreatie en toerisme

2. Noordpolderzijl

Iconische plek aan de Waddenzee

Noordpolderzijl, het kleinste zeehaventje van Nederland, is een uniek en schilderachtig gebied, bekend om zijn rust, natuur en cultuurhistorische waarde en van waaruit de verbinding is met Rottumerplaat en Rottumeroog.  Toerisme is de belangrijkste economische drager in Noordpolderzijl, maar moet kleinschalig en duurzaam blijven om het gebied niet te overbelasten. Noordpolderzijl kan toekomstbestendig worden door zijn kracht – de unieke ligging aan het Wad – te benutten op een manier die natuur, cultuur en kleinschalige economie in balans houdt. Gerichte investeringen in bereikbaarheid, klimaatadaptatie en toerisme, gecombineerd met sterk lokaal eigenaarschap, vormen de sleutel tot een duurzame toekomst. Daarnaast kunnen natuurlijke klimaatbuffers, zoals kwelderontwikkeling, helpen bij waterberging en biodiversiteit.
Toekomstbestendig toerisme vraagt om:

• behoud en verbetering van bestaande voorzieningen, zoals het historische café ’t Zielhoes, met aandacht voor kwaliteit en gastvrijheid;
• fiets- en wandelpaden verbinden met omliggende dorpen, zoals Usquert en Warffum, het Wadloopcentrum en het WEC;
• educatief toerisme: wadlooptochten, (zeil)tochten naar onze eilanden Rottumerplaat en Rottumeroog, excursies en exposities over klimaat, getijden en geschiedenis.

3. Zoutkamp

Verleden en heden komen samen 

Als haven aan de voormalige Lauwerszee was Zoutkamp van oudsher een belangrijk vissersdorp, maar de visserij staat onder druk. Beperkingen op garnalenvangst, strengere Europese regels en onzekerheid over toegang tot visgronden maken het lastig om uitsluitend op de visserij te blijven vertrouwen. Zoutkamp heeft een sterke eigen identiteit met een rijke geschiedenis, dialect en cultuur. Die identiteit is niet alleen waardevol op zichzelf, maar ook een troef voor toerisme en sociale binding. Daarnaast heeft Zoutkamp een schilderachtige haven en een unieke ligging aan de monding van het Rietdiep. Een toekomstbestendig dorp is niet alleen economisch sterk, maar ook sociaal vitaal. Vergrijzing, jongeren die wegtrekken en voorzieningen die onder druk staan, zijn ook hier thema’s die aandacht vragen. Door te investeren in kleinschalig, duurzaam toerisme – denk aan erfgoedroutes, culinaire festivals (garnalen!) en natuurtoerisme – kan het dorp meer inkomsten genereren en tegelijkertijd zijn identiteit versterken.

Dit sluit aan bij de groeiende vraag naar lokale producten. Zoutkamp kan profiteren van deze trend door visverwerking, ambachtelijke garnalenproducten en bijvoorbeeld lokale horeca te verbinden aan streekidentiteit.

4. De wadden

Rust, ruimte en beleving

De toekomstige ontwikkeling van de Wadden binnen ons gebied wordt in belangrijke mate vormgegeven door de Agenda voor het Waddengebied 2050. Deze langetermijnvisie streeft naar een duurzame balans tussen natuur, economie en leefbaarheid, waarbij het unieke karakter van het Waddengebied behouden en versterkt wordt. In het Waddengebied is het goed, veilig en klimaatbestendig wonen, werken en recreëren en de economische sectoren excelleren, in de context van het Werelderfgoed Waddenzee. 

Centraal in de Agenda voor het Waddengebied 2050 staat de bescherming en versterking van de natuur. Door zeespiegelstijging en bodemdaling komt het dynamische ecosysteem onder druk te staan. We zetten in op het versterken van natuurlijke overgangen tussen land en zee, zoals slibvang en kwelderontwikkeling. Deze zones fungeren als buffer tegen de zee en bieden een leefgebied voor vele beschermde diersoorten. Dijkversterking wordt gecombineerd met natuurontwikkeling.

Klimaatadaptatie is een ander speerpunt. De regio wordt voorbereid op extremere weersomstandigheden, hogere waterstanden en verzilting. Innovaties in waterbeheer en landbouw worden gestimuleerd, waarbij agrariërs kunnen overschakelen op zilte teelten of natuurinclusieve landbouw. Dit draagt niet alleen bij aan de ecologische veerkracht, maar ook aan de economische duurzaamheid van de streek. De ontwikkeling van de Wadden volgens de Agenda voor het Waddengebied 2050 is daarmee een proces van balans zoeken: tussen bescherming en gebruik, tussen behoud en vernieuwing. Zo wordt gewerkt aan een toekomst waarin zowel natuur als mens in harmonie kunnen blijven bestaan in dit unieke kustgebied.

Lijn 4 – Vrijetijdseconomie

Binnen dit thema richt het programma zich op de volgende speerpunten: 

1. Unieke verblijfsaccommodaties, waaronder erfgoed
2. Publiekstrekkers, waaronder erfgoed
3. Stevig wandel-, fiets- en vaarnetwerk
4. Agrotoerisme, streekproducten en gastronomie

1. Meer unieke verblijfsaccommodaties, waaronder erfgoed

Verrassend veelzijdig

In onze visie Recreatie en toerisme is aangegeven dat we ons richten op het realiseren van meer verblijfsaanbod. We willen de bezoekers graag langer in het gebied laten verblijven. We richten ons niet op grootschalig aanbod maar op ‘het kleine geluk’, denk bijvoorbeeld aan wellness passend bij de kwaliteit van het gebied. Daarnaast wordt vanuit de baanbreker Vrijetijdseconomie ingezet op unieke accommodaties in erfgoed en bijzondere natuurbelevingen. Binnen dit programma willen we hierop inzetten, zodat ook onze inwoners profiteren van de kwalitatieve groei van het gebied.

2. Nieuwe publiekstrekkers, waaronder erfgoed

Koester en omarm wat er is 

Wat zijn er toch veel mooie en bijzondere plekken in ons gebied. Denk aan het Wad ( UNESCO Werelderfgoed), Lauwersoog met het WEC, de DoeZoo, het Visserijmuseum, Waddenfun, de Theefabriek en ’t Zielhoes. Maar natuurlijk ook aan de prachtige borg Verhildersum en de Menkemaborg, én aan de talloze middeleeuwse kerken – meer dan in heel Toscane – met vaak bijzondere orgels van beroemde bouwers als Hinsz en Schnitger.
Samen met Waddenland en de publiekstrekkers willen we ons aanbod en onze profilering versterken. Het cultureel erfgoed is ons unique selling point. Erfgoed bepaalt in grote mate hoe de omgeving wordt beleefd, zowel door inwoners als bezoekers. Het is van groot belang voor de identiteit en het verhaal van Groningen en Het Hogeland. Voor de vrijetijdseconomie stimuleren we het (her)gebruik van gebouwd erfgoed voor nieuwe functies of multifunctioneel gebruik. Hierbij kan gedacht worden aan slapen, eten en drinken, beleven/museaal et cetera. We waarderen niet alleen het gebouwde, maar ook het verhaal dat hoort bij ons erfgoed.

3. Stevig wandel-, fiets- en vaarnetwerk

De kop leeg: rust, ruimte & horizon

In ons gebied kun je écht opladen. Hier, in het weidse Groninger landschap, nodigt de natuur je uit om je kop leeg te maken. Trek als pelgrim te voet van kerk naar kerk, trap tegen de wind in tot aan de dijk en loop over de bodem van de Waddenzee. Het verleden ligt hier letterlijk aan je voeten. Verken wierden, dwaal langs statige borgen en stap binnen bij eeuwenoude kerken die je laten stilstaan bij de tijd. Wandel straks over het grootste aaneengesloten net van akkerrandwandelpaden. Het Groninger landschap is niet alleen mooi, maar zit ook vol verhalen – perfect om in te verdwalen. Groningen biedt een wereld aan ruimte, rust, wellness en bezinning. Ver weg van afleidingen. Dichter bij wat ertoe doet. Hier stroomt de drukte uit je hoofd, om ruimte te maken voor nieuwe ideeën. Kon minder. Om deze beleving mogelijk te maken is het noodzakelijk om het fijnmazige net van langzaam verkeer/vaarverbindingen te versterken en te verbeteren. Met dat netwerk kunnen routes worden ontwikkeld.

4. Agrotoerisme, streekproducten en gastronomie op de kaart 

Puur, lokaal & culinair 

Dit is een plek waar je met je voeten in de klei staat. Vruchtbare klei, die ons voorziet van bloeiende aardappelvelden en wuivend graan zover als het oog reikt – de basis van een rijk verleden én een duurzame toekomst. Als de aardappel- en graanschuur van Nederland brengt Groningen eerlijke, authentieke producten voort. Maar denk ook aan de kracht van lokale zuivel, waaruit de volle boerenkazen worden gemaakt en natuurlijk aan de Groningse Waddenvisserij. Proef de heerlijke streekgerechten én de culinaire verrassingen. Hier voel je de verbinding met de natuur. Of je nu kiest voor een overnachting in een sterrenkijkiglo aan het Lauwersmeer, kamperen bij de boer of een roadtrip met de camper door het wierdenland: hier ervaar je de kracht van het pure leven. Zie hoe het groeit, proef hoe het smaakt.

Lijn 5 – Mobiliteit

Binnen dit thema richten we ons, met als leidraad ons mobiliteitsprogramma, op de volgende speerpunten:

1. Vergroten en diversificeren bereikbaarheid van onze dorpen en Lauwersoog.
2. Waterinfrastructuur bevaarbaar maken (zie ook VTE).
3. Van fossiele naar hernieuwbare energie voor het zware (landbouw)verkeer

Zodat onze inwoners en bezoekers zich makkelijker en prettiger door ons gebied kunnen begeven.

1. Vergroten en diversificeren bereikbaarheid van onze dorpen en Lauwersoog

Innovatie, innovatie en innovatie 

Ons gebied vraagt om verdere diversificatie van vervoersmogelijkheden. Bijvoorbeeld door de herinrichting van kleine wegen, zodat er geen sluipverkeer meer komt en dorpen kindvriendelijker worden. Maar ook aan ziplines die drukke gebieden verkeerskundig ontlasten én een attractie op zichzelf zijn. Traditionele OV-verbindingen voldoen vaak niet aan de behoeften van ons gebied. Denk aan het uitbreiden van deelvervoer, buurtbussen en slimme taxidiensten. Daarnaast kan samenwerking met lokale ondernemers, bewonersinitiatieven en toeristische partijen zorgen voor maatwerkoplossingen en extra draagvlak. Digitale platforms en apps kunnen vraag en aanbod efficiënter verbinden, waardoor bereikbaarheid ook buiten reguliere tijden mogelijk blijft. Dit vergroot niet alleen de bereikbaarheid en leefbaarheid van de dorpen en Lauwersoog, maar versterkt ook de economische en sociale samenhang in de regio. Diversificatie maakt het systeem veerkrachtiger en beter afgestemd op lokale behoeften.
Een belangrijk onderdeel van ons erfgoed zijn de oude wegstructuren, veelal door dorpen en soms over dijken. Behoud van het karakter door innovatieve oplossingen is gewenst.

2. Waterinfrastructuur bevaarbaar maken (zie ook VTE)

Vanaf het water ziet alles er anders uit 

De bevaarbaarheid van onze watergangen, maar ook van het wad, is op diverse plekken ondermaats. Dit willen we grondig aanpakken. De vele maren in het gebied willen we toegankelijk maken voor fluisterbootjes en kajaks.

3. Van fossiele naar hernieuwbare energie voor het zware (landbouw) verkeer

Waarom vervuilen als het schoon kan? 

Door fossiele brandstoffen aangedreven zwaar (landbouw)verkeer is verantwoordelijk voor bijna een derde van alle uitstoot door verkeer en dat willen we graag terugdringen. Logistiek en vrachtverkeer blijven ook in de toekomst nodig en daarom starten we samen met de branche pilots om de distributie en logistiek beter te regisseren. Met daarbij het ultieme doel om het gebruik van emissieloze transportmiddelen, zeker binnen de bebouwde kom, te stimuleren.